'Każda kultura narzuca swoisty reżim inkarnacji- tworzy pewne stereotypy ucieleśnienia. Prawo, religia, sztuka, obyczaje kodują określone wzorce tożsamości. Nie ma mowy o dowolności. Można być sobą w pewien ściśle określony sposób.'
dzisiejsza demokracja:
u schyłku XX w. względność prawdy nie jest przesłanką teoretyczną, stała się wymogiem moralnym, koniecznym warunkiem wolności społeczeństwa. wolność niebezpiecznie przybliża się do dowolności, jest rozumiana jako nieskrępowana możliwość manifestowania własnych (nawet ekstrawaganckich) upodobań, możliwość swobodnego kształtowania osobistych priorytetów, gloryfikacja różnorodności, relatywizmu.
Jurgen Habermas:
Jawność, komunikatywność, otwartość:
-istotą komunikowania staje się ujawnienie własnego sposobu myślenia, własnych preferencji, przeniknięcie w sferę motywacji partnerów dialogu;
-przejrzystość i logika stają się podstawą formowania sądów;
-racjonalność intersubiektywna uchyla wszelkie pewniki, zmusza do nieustannego poszukiwania;
-ugruntowanie otwartości jako zasady fundamentalnej;
..................................................................................................................................................
Krytyka:
-w społeczeństwie tradycyjnym przemoc ujawniała się już na poziomie fundamentalnych reguł myślenia. Podstawowe pojęcia były definiowane przez władzę, delegitymizację narzuconego sposobu myślenia uważano za świętokradztwo zasługujące na karę. Także metafizyka, w sposób nie mniej bewzględny niż odrzucone przez Oświecenie przesądy, narzuca władzę formy, zweryfikowana norma stawała się nieprzekraczalną barierą, tożsamość zakodowana była w aksjomatach ustanawiających niepodważalne prawdy, co powodowało, że prawda stawała się represywnym rygorem zmuszającym do przesłonięcia własnego oblicza. Oświecenie czyni z delegitymizacji regułę, dąży do zniesienia tematów tabu, narzucających sposobów myślenia;
-krytyka staje się procedurą, jest traktowana jako przejaw naturalnej dynamiki myślenia. Możliwość oponowania, żądanie uzasadnienia, stają się w pełni aprobowanymi wymaganiami; zdolność kwestionowania stereotypów jest przejawem nabierającej coraz bardziej radykalnego charakteru racjonalizacji;
-krytyka nie dewaluuje mitu, dewaluacji ulega jedynie wyłączność mitu. Możliwa jest koegzystencja rozmaitych dyskursów, racjonalność komunikacyjne nie wyklucza żadnego stanowiska, ta równoprawność umożliwia najwnikliwsze badanie i poszukiwanie; Rozum komunikacyjny wyrzeka się pokusy dominacji, nie narzuca priorytetów, otwiera pole dyskursów umożliwiające poszukiwanie prawdy;
..................................................................................................................................................
Samookreślenie:
-kultura Oświecenia pozwala człowiekowi, po raz 1-szy w historii, na swobodne interpretowanie własnej sytuacji; niknie skłonność do traktowania myśli jako odzwierciedlenia obiektywnych struktur, porządku świata stworzonego przez Boga, model subordynacji ustępuje miejsca praktykom autokreacji;
-Człowiek uwalnia się od stygmatów inkarnacji zgodnej z regułami podporządkowania; zaczyna zdawać sobie sprawę, iż narzucone przez kulturę wzorce działania, nie stanowią konieczności wyższego rzędu, odzwierciedlają jedynie pewien szczególny sposób myślenia; zaczyna sam kształtować zasady, które stają się regułami obiektywnego porządku rzeczy; rozpoczyna poszukiwanie własnego oblicza;
-rozum komunikacyjny narzuca potrzebę samookreślenia, ugruntowuje zasadę autokreacji, otwiera się pole eksperymentów i poszukiwań, wykluczenie obiektywnych konieczności, czyni koniecznością samookreślenie;
-komunikacja osnową dyskursu emancypacyjnego, człowiek dostrzega problematyczność wszelkich opinii, widzi jak wiele zależy od osobistych preferencji, subiektywnego punktu widzenia, skłania to do ciągłego poszukiwania prawy, człowiek widzi się wciąż w nowych kontekstach;
-działania komunikacyjne oznaczają w istocie konstruowanie własnej tożsamości. Nowe podejście burzy zamknięty, definitywnie określony model samopojmowania. Człowiek musi tworzyć własną osobowość uwzględniając wszystkie istotne konteksty, jakie odsłaniają działania komunikacyjne, uczy się nieustannie samego siebie, rozum komunikacyjny ugruntowuje reżim twarzy (nie maski); można negocjować własną tożsamość , nie ma żadnych narzuconych przemocą prototypów. Inkarnacja staje się procedurą nieustannego poszukiwania własnego oblicza;
..................................................................................................................................................
Dezintegracja centrum:
-wraz z rozwojem społeczeństw dokonuje się stopniowa 'dezintegracja centrum', wyodrębnieniu ulegają poszczególne sfery myślenia, obraz rzeczywistości coraz bardziej się komplikuje, powstaje wiele nakładających się na siebie obrazów, rywalizujących ze sobą opisów, teorie tracą sankcję prawd ostatecznych; Sama rzeczywistość zaczyna być traktowana jako swoista procedura urzeczywistnienia; W przejściu od natury do procedury zawiera się kwintesencja przemian, jakie przynosi epoka nowożytna;
..................................................................................................................................................
Język:
-przez długi czas język był skrępowany rygorami myślenia dogmatycznego, etyka nie była podporządkowana logice, nie wykluczała absurdu, nie uwzględniała sprzeciwów, podwaliny komunikacji stworzyło Oświecenie;
-jako że powszechnie uznane i naśladowane może być tylko to, co zostanie wyrażone jasno i logicznej, etyka nie może uwolnić się od kurateli języka; Języka nie należy traktować jako instrumentu umożliwiającego kodowanie treści , które ukonstytuowały się niezależnie od niego, opis jest wtórną funkcją języka, jego głównym zadaniem jest kreacja rzeczywistości (tam gdzie dominuje rozum komunikacyjny); człowiek definiuje swe położenie i zamiary używając języka, więc to co się dzieje zależy od tego, jak zostaną one zwerbalizowane;
..................................................................................................................................................
Reguły:
-zdyskredytowanie dyskursów autorytatywnych nie oznacza wykluczenia wszelkich reguł. Habermas przeciwstawia się wszelkim odmianom emotywizmu, koncepcjom wedle którym wszelkie normy i zasady są przejawem osobistych upodobań, uczuć i preferencji, sprzeciwia się posmodernistycznej gloryfikacji przygodności, broni tradycji afirmującej priorytet rozumu;
-akcja komunikowania choć emancypuje, narzuca określoną dyscyplinę, wagi nabiera to, co zostanie zaakceptowane przez intersubiektywną racjonalność, co podlega racjonalnemu wyjaśnieniu;
-sfera dyskursu i praktyki urzeczywistniającej zapadające w jej ramach rozstrzygnięcia jest sferą, w której stopniowo aktualizuje się sens obiektywny. Obiektywny ład rozumu urzeczywistnia się nawet wtedy, gdy sam staje się przedmiotem krytyki;
-nie ma tu potrzeby definiowania metafizycznie pojętej idei dobra, dobre jest to, co sprzyja porozumiewaniu się; przemoc, oszustwo, przekupstwo, są niedozwolone nie dlatego, że naruszają jakieś a priori ugruntowane dobro, ale dlatego, że naruszają porządek komunikowania, unicestwiają szansę porozumienia; dobro to niezawodność procedur, pozwalających urzeczywistniać werdykty rozumu, oparcie działań na racjonalnych, przejrzystych zasadach; wszelkie defekty logiczne, bez względu na szlachetność intencji, pozbawiają sądy wiarygodności, etyka nie może więc uwolnić się od kurateli języka;
-reguły te wywodzą się z fundamentalnej intuicji człowieka, głębokiego przekonania, że słuszne jest to co logiczne;
-podczas gdy wszystkie konwencje i dogmaty mogą być obalone w akcie racjonalnej dyskusji, okazuje się posłuszeństwo jedynie rzetelnej argumentacji; etyka jest tu związana z logiką, jest jej komplementarna;
Źródło: 'Twarz i maska' Stanisław Filipowicz